Πρόκλος

I

Oνομασία αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Μαρτύρησε το 115 επί Τραϊανού. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Ιουλίου.

2. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (434 – 447). Μαθητής και φίλος του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, διαδέχτηκε στον πατριαρχικό θρόνο τον Μαξιμιανό. Διακρίθηκε για τη μετριοπάθεια και την καλοσύνη του και κατόρθωσε να επαναφέρει στην Oρθοδοξία πολλούς οπαδούς του αιρετικού Νεστόριου. Η Aνατ. Ορθόδοξη Εκκλησία τον κατέταξε ανάμεσα στους αγίους και τιμά τη μνήμη του στις 24 Οκτωβρίου.

3. Σιναΐτης μοναχός. Μαρτύρησε από τους Σαρακηνούς τον 5o αι. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Ιανουαρίου.

II

(Κωνσταντινούπολη 410-12 – Αθήνα 485). Είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της αθηναϊκής σχολής του νεοπλατωνισμού και μία από τις σημαντικότερες μορφές της αρχαίας φιλοσοφίας.

Συγγραφέας πολλών και περίφημων σχολίων σε μερικούς πλατωνικούς διαλόγους (στον Αλκιβιάδη A’, στον Παρμενίδη, στον Κρατύλο, στον Τίμαιο, στην Πολιτεία), ο Π. έγραψε πολλά θεωρητικά έργα: Στοιχείωσις θεολογική (στο οποίο προσαρτάται και το περίφημο liber de causis, που σώζεται μόνο σε λατινική μετάφραση και που είχε τόση επίδραση στη μεσαιωνική σκέψη), Εις την Πλάτωνος θεολογίαν και έξι Ύμνοι διαποτισμένοι από βαθύτατο θρησκευτικό αίσθημα. Στον Π. αποδίδεται επίσης μία Χρηστομάθεια αναφερόμενη σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, μέρος της οποίας διασώθηκε στη Βιβλιοθήκη του πατριάρχη Φωτίου.

Ο Π. ονομάζεται Χέγκελ της αρχαιότητας για την επίμονη προσπάθειά του να εντάξει όλη την παλαιότερη φιλοσοφία στα πλαίσια μιας πολύ ακριβούς συστηματικής και μιας πολύ αυστηρής ταξινόμησης των εννοιών. Το σχήμα είναι πάντα το της εκπορευτικής μεταφυσικής του Πλωτίνου, αλλά πλουτισμένο, κυρίως με την επίδραση του Ιάμβλιχου, με νέες τριάδες και συλλογισμούς. Γενικά, το ον εκδηλώνεται σε 3 διαλεκτικές στιγμές: εμμονή στον εαυτό του (στην τελειότητά του), έξοδος από τον εαυτό του (ως δημιουργός αιτία των πραγμάτων), επιστροφή στον εαυτό του (ως τελικός σκοπός, προς τον οποίο τείνουν όλα τα πράγματα). Ο διαλεκτικός αυτός ρυθμός, σε διάφορους σταθμούς της εκπορευτικής διαδικασίας, εξηγεί τον σχηματισμό και τη φθορά όλων των πραγμάτων.

Προμετωπίδα μιας έκδοσης (Βασιλεία, 1561) του έργου του Πρόκλου «Περί σφαίρας», που δημοσιεύτηκε μαζί με άλλες κοσμολογικές μελέτες αρχαίων.